5. Immaterieel erfgoed spotten: het publieke bewustzijn vergroten met QR-codes

Hoofdstuk 1. Inleiding

1.1. Algemene informatie

Naam van het initiatief: Immaterieel erfgoed spotten

Locatie: Netherland

Naam promotor: Nederlands Centrum Immaterieel Cultureel Erfgoed

Soort entiteit: Kenniscentrum

Eigendom: NGO

Contactgegevens en communicatiegegevens:

Het Nederlands Centrum Immaterieel Cultureel Erfgoed, namens het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), implementeert het UNESCO-verdrag voor de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed in Nederland. Een belangrijke verplICEting uit dit verdrag is het opstellen van een nationale inventaris van immaterieel cultureel erfgoed. Het Centrum ondersteunt gemeenschappen, groepen en individuen bij het bewaren van hun immaterieel erfgoed voor toekomstige generaties. Deze ondersteuning omvat hulp bij de registratie van erfgoed in het Netwerk, de Inventaris Immaterieel Erfgoed in Nederland en het Register van Inspirerende Voorbeelden van Bescherming. Het biedt ook cursussen en trainingen over de praktijk van het waarborgen, het ontwikkelen van plannen voor het waarborgen en het vergroten van het bewustzijn over het belang van immaterieel erfgoed. Begin 2024 omvat de nationale inventaris ongeveer 200 immateriële erfgoedelementen.

Bord “Immaterieel erfgoed spotten”. Bron: webpagina van het initiatief.

Interactieve kaart van ICE opgenomen in het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. Bron: Nederlands Centrum Immaterieel Cultureel Erfgoed webpagina.

‘Spotten Immaterieel Erfgoed’ is een project dat is ontworpen om het publiek bewust te maken van immaterieel cultureel erfgoed (ICE) in Nederland door gebruik te maken van QR-codes die op relevante locaties worden geplaatst. Met dit initiatief kunnen bezoekers van regio’s, dorpen of steden lokaal immaterieel erfgoed ontdekken. Voorbeelden zijn de Sint Maartenviering in Utrecht, heggenvlechten in natuurgebieden en midwinterhoornblazen in Gelderland, die allemaal ontdekt kunnen worden door middel van bordjes met QR-codes.

1.2. Informatie over het initiatief

1.3. Opleiding

Hoofdstuk 2. Beschrijving van de betrokken ICE

ICE Type:

Sociale praktijken, rituelen, feestelijke evenementen

Traditioneel vakmanschap

Podiumkunsten

Tradities en uitdrukkingen die generaties lang zijn doorgegeven

Kennis en praktijken met betrekking tot de natuur en het universum

ICE Erkenning:

Betrokkenheid van de gemeenschap bij de identificatie en het beheer van de ICE:

Sinds 2019 werkt het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland samen met erfgoedgemeenschappen aan het project “Immaterieel Erfgoed Spotten”, waarbij door het hele land borden met QR-codes worden geplaatst. Aanvankelijk begon het project met een open oproep voor ‘spots’. Sindsdien is de procedure echter geëvolueerd. Nu nomineren leden van de gemeenschap hun immaterieel cultureel erfgoed (ICE) eerst online bij het Kenniscentrum, dat hiervoor een specifieke procedure en formulieren heeft ontwikkeld. Alle details over de procedure zijn online te vinden.

Zodra de ICE is opgenomen in de lijst, kunnen leden van de gemeenschap een aanvraag indienen om hun erfgoed op te nemen als een QR-code-spot. Gemeenschappen die zijn opgenomen in de Nationale Inventaris beslissen over hun deelname, ontwerpen hun ICE Spotting-pagina, selecteren foto’s, kiezen locaties en schrijven de teksten. Ze dragen ook bij aan de korte video en plaatsen de borden op populaire toeristische locaties. Het Kenniscentrum houdt toezicht op de verspreiding van QR code locaties en de verscheidenheid van de gepresenteerde ICE.

“Spot Immaterieel Erfgoed” QR code spot in Corso, Provincie Overijssel, over de Sint Jansklooster optocht. Bron: webpagina van het initiatief.

Een voorbeeld van een QR-spotlocatie is Kampen, een oude stad in de provincie Overijssel en voormalig lid van de Hanze. Hier kunnen bezoekers meer te weten komen over de meer dan 100 jaar oude traditie om het nieuwe jaar in te luiden. Metalen melkbussen gevuld met carbid en water worden aangestoken, waardoor de deksels eraf schieten door de drukopbouw. Door deze traditie, die van generatie op generatie wordt doorgegeven, knallen er rond oudejaarsavond honderden blikken. Het Schuttersgilde van Kampen heeft deze traditie in 2023 met succes op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed geplaatst. Een korte video op YouTube geeft een overzicht en belICEt de betrokkenheid van de gemeenschap.

Melkbusschiettraditie in Kampen. Bron: webpagina van het initiatief

Hoofdstuk 3. Creatie van verhalen en aanpassing aan digitale communicatieformaten

Proces van contentcreatie

Hoe wordt dit in een digitaal format gecommuniceerd?

Het Kenniscentrum begint met het opstellen van een basisscript dat de essentiële informatie schetst die in het verhaal moet worden opgenomen. De community kan echter zelf bepalen wie het verhaal vertelt, wie er in het beeldmateriaal verschijnt en welke content er wordt gebruikt, inclusief bestaand beeldmateriaal.

Voor het Kenniscentrum is het cruciaal dat het uiteindelijke verhaal, dat aan het publiek wordt gepresenteerd, de persoonlijke ervaringen van de verteller bevat, overgebracht in hun eigen woorden.

Zoals Susanna Bergwerff-Verburg stelt: “Niet de geschiedenis van het ICE, maar de ervaring van de betrokken mensen is belangrijk.”

Het eindproduct bestaat uit verschillende onderdelen:

Geschreven beschrijving: Een gedetailleerd verslag van het immaterieel cultureel erfgoed (ICE), geïllustreerd met foto’s en anekdotes.
Informatie over de gemeenschap: Achtergrondinformatie over de gemeenschap die betrokken is bij de ICE.
Video: Een video met een persoonlijk verhaal over de ICE, waarin de ervaringen en inzichten van de verteller naar voren komen.

“Spot Immaterieel Erfgoed” digitale inhoud. Bron: webpagina van het initiatief.

Deze aanpak zorgt ervoor dat het verhaal zowel authentiek als boeiend is en een rijk, persoonlijk perspectief op de ICE biedt dat aanslaat bij het publiek.

3.1. Lokale bevolking

Bij het “Spotting Intangible Heritage”-project van het Nederlands Centrum voor Immaterieel Cultureel Erfgoed zijn ongeveer 35 lokale gemeenschappen op verschillende niveaus actief betrokken. Door deze bottom-up benadering kunnen de gemeenschappen eigenaarschap nemen en een actieve rol spelen in het hele proces.

Niveaus en modellen van betrokkenheid

Besluitvorming: Lokale bevolkingen beslissen of ze willen deelnemen aan het project. Ze ontwerpen hun Immaterieel Erfgoed Spotting-pagina, selecteren foto’s, bepalen de belangrijkste locaties en schrijven de begeleidende teksten.
Creatie van inhoud: Gemeenschappen leveren input voor de korte video en zorgen ervoor dat het persoonlijke ervaringen met het immaterieel cultureel erfgoed (ICE) bevat. Ze kiezen wie het verhaal zal vertellen en wie er in het beeld zal verschijnen, soms met gebruik van bestaand beeldmateriaal.
Implementatie: Leden van de gemeenschap plaatsen de borden met QR-codes op locaties waarvan ze weten dat ze door toeristen worden bezocht. Deze praktische betrokkenheid zorgt ervoor dat de inhoud authentiek en betekenisvol is voor de lokale bevolking.

Het Kenniscentrum zorgt voor de redactie en ondersteuning van de gemeenschappen, zowel praktisch als financieel. Het zorgt ervoor dat het uiteindelijke verhaal goed gepresenteerd wordt en toegankelijk is voor het grote publiek. Dit omvat het opstellen van een eerste script en het bieden van technische en financiële ondersteuning gedurende het project.

De deelname van de gemeenschap is zeer actief. Leden zijn coproducenten in plaats van passieve geïnterviewden of toeschouwers. Ze leveren een significante bijdrage aan de creatie van het verhaal, van besluitvorming tot implementatie, en zorgen ervoor dat hun immaterieel erfgoed accuraat en authentiek wordt weergegeven.

Hoofdstuk 4. Publiek en methodologieën

Doelgroep: toeristen/bezoekers

Bereik:

Doel van het delen van de verhalen:

Tradities behouden

Toerisme bevorderen

Frequentie: Permanente activiteit

Dit initiatief heeft als doel tradities, gebruiken en ambachten te behouden en tegelijkertijd het toerisme te bevorderen en het aantal bezoekers te verhogen. Dit is een permanente activiteit die is ontworpen om een breed publiek erbij te betrekken door middel van digital storytelling.

Bezoekers kunnen QR-codes scannen die op verschillende ICE-plekken zijn geplaatst om toegang te krijgen tot een online omgeving gewijd aan lokaal immaterieel cultureel erfgoed. In stedelijke gebieden kan dit bijvoorbeeld festivals belICEten, terwijl het in landelijke gebieden kan focussen op natuurgerelateerde tradities. De online omgeving biedt een uitgebreide introductie tot het erfgoed, inclusief een korte video, achtergrond- en historische informatie en sfeerfoto’s. Het geeft ook een overzicht van interessante lokale locaties, zoals musea gewijd aan immaterieel erfgoed.

De informatie is beschikbaar in het Nederlands, Engels en Duits, waardoor het toegankelijk is voor een breed publiek, inclusief internationale bezoekers. Deze meertalige aanpak zorgt ervoor dat de verhalen een breder publiek bereiken en bevordert cultureel begrip en waardering.

Bezoeker scant de QR-code op een ICE-spot. Bron: document ‘Deelnemen aan het spotten van immaterieel erfgoed’.

Alle video’s die door de deelnemende erfgoedgemeenschappen zijn gemaakt, zijn beschikbaar op het bijbehorende YouTube-kanaal, dat gemakkelijk toegang biedt tot een schat aan culturele verhalen. Dit digitale platform bewaart niet alleen deze verhalen, maar maakt het ook mogelijk om ze voortdurend te delen en te verspreiden, waardoor zowel de lokale bevolking als toeristen betrokken raken bij het rijke culturele tapijt van Nederland.

Hoofdstuk 5. Innovatieve aspecten

Het “Spotting Intangible Heritage”-initiatief maakt gebruik van verschillende innovatieve technieken om immaterieel cultureel erfgoed (ICE) zeer toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor het publiek.

QR Code Integratie: Het gebruik van QR-codes op locaties waar het ICE aanwezig is of plaatsvindt is bijzonder innovatief. Deze methode geeft bezoekers direct toegang tot een schat aan informatie over het erfgoed door simpelweg de code te scannen met hun smartphone. Deze aanpak overbrugt de kloof tussen fysieke erfgoedlocaties en digitale storytelling, waardoor het ICE gemakkelijk toegankelijk wordt voor een breed publiek.
Samen een verhaal maken: De verteltechnieken zelf zijn misschien niet baanbrekend, maar de samenwerking tussen de lokale gemeenschap, een professionele tekstschrijver en een productiebedrijf is opmerkelijk. Het Kenniscentrum stelt een basisscript op, dat de gemeenschap vervolgens aanvult met persoonlijke verhalen en ervaringen. Dit zorgt ervoor dat het uiteindelijke verhaal zowel professioneel als authentiek is en de ware essentie van het erfgoed weergeeft.
Productie van hoge kwaliteit: De betrokkenheid van een professioneel productiebedrijf zorgt ervoor dat de video’s goed gemaakt zijn, wat de algehele kwaliteit en aantrekkingskracht van de inhoud ten goede komt. Bovendien helpt een particuliere stICEting de kosten te dekken, wat een succesvol model van publiek-private samenwerking is.
Uitgebreide en meertalige toegang: De informatie die wordt verstrekt via de QR-codes is beschikbaar in het Nederlands, Engels en Duits, waardoor het toegankelijk is voor zowel de lokale bevolking als internationale bezoekers. Deze meertalige aanpak vergroot het bereik en de impact van het initiatief en bevordert meer cultureel begrip en waardering.

Over het geheel genomen maakt de integratie van technologie met samenwerking binnen de gemeenschap en professionele productienormen dit initiatief tot een uitstekend voorbeeld van moderne bewaring en verspreiding van erfgoed.

Hoofdstuk 6. Impact

Effect op toerisme:

Impact op lokale duurzame ontwikkeling:

SDG9. Industrie, innovatie en infrastructuur

SDG11. Duurzame steden en gemeenschappen

Door ICE sites te markeren met QR-codes helpt het project voorkomen dat deze culturele schatten in de vergetelheid raken en vergroot het de interesse van bezoekers om ze te ervaren. Deze betrokkenheid werkt als een stimulans voor gemeenschappen om hun erfgoed levend te houden.

Hoewel territoriale veerkracht en plattelandsontwikkeling geen belangrijke thema’s zijn in de Nederlandse context, heeft het QRspot-project aanzienlijk bijgedragen aan het cultureel toerisme. Het werpt een lICEt op immaterieel cultureel erfgoed dat anders misschien onopgemerkt zou blijven voor toeristen, vooral die erfgoedevenementen die maar één keer per jaar plaatsvinden en waarvan de voorbereidingen vaak verborgen zijn in huizen en schuren.

Hoewel de sociale en economische impact van het initiatief niet formeel gemeten is, zijn de potentiële voordelen van het project duidelijk. De sociale impact is inherent, omdat het ICE al levendig en actief moet zijn binnen de gemeenschap om in aanmerking te komen voor een QR-plek. De economische impact is echter waarschijnlijk, aangezien een grotere bekendheid van het ICE meer bezoekers kan aantrekken. Dit kan leiden tot langere verblijven, herhaalde bezoeken en meer uitgaven in lokale bedrijven zoals restaurants, bars en accommodaties.

In het algemeen verbetert het initiatief “Immaterieel erfgoed spotten” het cultureel toerisme en ondersteunt het de voortdurende vitaliteit van immaterieel cultureel erfgoed door het toegankelijker en boeiender te maken voor het publiek.

Aanvullende informatie

Voorbeelden van video’s die te vinden zijn op de website via youtube.com/ @immaterieelerfgoedspotten659
Een ander ICE-project in samenwerking met het Nederlands Openluchtmuseum: CraftsLab. Zie CASE – Frank Hemeltjen: Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland – Crafslab (NL) waarin dit initiatief wordt toegelICEt, net als in onderstaand document.