Het initiatief “Museum in het Dorp”, gepromoot door SAMP – Sociedade Artística Musical de Pousos (Muziekvereniging van Pousos), is een artistiek en sociaal interventieproject gericht op de oudere bevolking in landelijke en geïsoleerde gebieden in Portugal. Het project brengt 13 musea en 13 dorpen uit 26 Portugese gemeenten samen en vormt een netwerk voor ontmoetingen en culturele uitwisseling. Het initiatief moedigt gemeenschappen aan tot interactie met museumprofessionals, kunstenaars en lokale entiteiten om hun cultureel erfgoed te delen en tradities nieuw leven in te blazen.
Het project stimuleert betrokkenheid door het vertellen van verhalen en biedt culturele programma’s aan voor een publiek dat normaal gesproken geen toegang heeft tot dergelijke mogelijkheden. Dit wordt bereikt door het creëren van een opeenvolgend en geïntegreerd programma van bezoeken tussen musea en dorpen, waardoor een samenhangend netwerk tussen gemeenten en hun culturele en artistieke aanbod wordt geconsolideerd.
“Museum in het Dorp” richt zich specifiek op zelfstandige ouderen boven de 65 die in een geïsoleerde landelijke omgeving wonen met beperkte toegang tot culturele ervaringen. Door musea en gemeenschappen met elkaar te verbinden, behoudt en revitaliseert het initiatief niet alleen het lokale erfgoed, maar verbetert het ook het culturele welzijn van ouderen en bevordert het een gevoel van inclusie en gemeenschap.
Profiel van betrokken personen: personeel, vrijwilligers, onderzoekers, leden van de gemeenschap, externe partners
Kwalificatie/opleiding van betrokkenen: traditionele kennis, academici/onderzoekers, museumdeskundigen, technische experts.
1.3. Opleiding
Training is een fundamenteel aspect van het project en volgt de trainingsmethodologie van SAMP. Dit proces begint zodra professionals zich aansluiten bij een project van SAMP en is zowel procedureel als continu, geïntegreerd in hun dagelijkse werkroutine. “Professionals moeten vertrouwd zijn met kunst in het algemeen, en zelfs als ze een sterke affiniteit hebben met het werken met ouderen, moeten ze eerst minstens een jaar met baby’s werken. Dit helpt hen de vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn om te werken met een bevolkingsgroep die speciale aandacht en vaardigheden vereist, naast de interactie met ouders. Deze ervaring bereidt hen voor om later met ouderen of andere groepen te werken. Op deze manier verwerft de professional essentiële vaardigheden waarvan we vaak zeggen dat ze er klaar voor zijn om de wereld aan te gaan, of het nu gaat om werken met baby’s, ouderen of jonge gedetineerden,” benadrukt de coördinator van het initiatief.
De werkmethodologie van het instituut zorgt ervoor dat activiteiten in tweetallen worden ontwikkeld, waardoor een voortdurende uitwisseling en training tussen een meer ervaren professional en een nieuwkomer wordt vergemakkelijkt. Training vindt voornamelijk plaats in het veld, door middel van gedeelde dagelijkse activiteiten en praktische ervaringen. Wekelijkse teamvergaderingen worden gehouden om de projectervaringen van de week te delen en te evalueren, wat een gezamenlijke leeromgeving bevordert.
Een jaarlijkse retraite, die een week duurt en buiten het gebruikelijke terrein wordt gehouden, dient als een belangrijke trainingsmogelijkheid. Deze retraite is gewijd aan het evalueren van het werk dat gedurende het jaar is gedaan, het reflecteren op ervaringen, het voorstellen van nieuwe doelen en het stellen van nieuwe ambities.
Daarnaast wordt in het project de nadruk gelegd op het begrijpen van andere initiatieven om te kunnen reflecteren op het project zelf. Er wordt veel aandacht besteed aan training over de methodologie van het project en andere SAMP-activiteiten. Om ervaringen en methodologieën te delen, is het de bedoeling om binnen de instelling een trainingscentrum op te richten. Het evalueren van de impact van het project is ook cruciaal, wat de behoefte aan specifieke training in geschikte methodologieën voor sociaal-culturele en artistieke projecten benadrukt.
Betrokkenheid van de gemeenschap bij de identificatie en het beheer van de ICE:
Laag
Gemiddeld
Hoog
Het initiatief “Museum in het dorp” verbindt de economische, geografische, sociale en culturele diversiteit van de regio als een lappendeken. Het benadrukt het landschap in de chronologie, economie en rituelen van de regio, buiten de lokale monumenten en de monumenten die op de Werelderfgoedlijst staan.
Dansen, muziek, pelgrimstochten en migratiebewegingen gedreven door overtuigingen en werkritmes, evenals manieren van maken en leven, werden overwogen bij het selecteren van projectdeelnemers en het identificeren van de objecten en herinneringen waaraan gewerkt zou worden. “We wilden gemeenschappen met elkaar verbinden via de taal van musea, kunst en genegenheid”, zegt Raquel, de projectcoördinator.
Vanuit deze reflectie werd het initiatief in vier fasen gestructureerd: Sensibilisatie, Het museum gaat naar het dorp, Het dorp gaat naar het museum en Afronding met iedereen in het museum. Deze structuur zorgt voor een actieve en creatieve deelname van de gemeenschap, bevordert het saamhorigheidsgevoel en benadrukt het belang van het lokale erfgoed.
De integratie van de gemeenschappen doorheen de verschillende sessies werd weerspiegeld in hun actieve en creatieve deelname. Deze betrokkenheid omvatte een kritische analyse van het sociale belang van musea, museumstukken, verhalen en de inherente betekenissen van de gebruikte materialen en hun representatieve rollen. Het benadrukte ook het belang van hun eigen herinneringen en bijdragen aan de lokale geschiedenis van elke regio.
Dertien dorpen en dertien musea werden geselecteerd en deelden een verscheidenheid aan objecten, verhalen en herinneringen. Ze herinterpreteerden en creëerden nieuwe objecten en verhalen over het gebied en zichzelf:
Co-creatieproces in het dorp Folgarosa. Bron: Screenshot van YouTube video.
Geïdentificeerd immaterieel cultureel erfgoed (ICE) en activiteiten
1. Meteoriet in Alcanadas
Het Lourinhã Museum presenteerde een thematische collectie over het uitsterven van dinosaurussen, wat de gemeenschap aanzette tot het creëren van de “Ark van verlossing”, die voorwerpen, herinneringen en hoopvolle boodschappen herbergt.
2. Bracejo tapijt van Ilha
Onder begeleiding van ambachtslieden creëerde de gemeenschap een stedelijk tapijt geïnspireerd op ingewikkelde patronen, waardoor de betrokkenheid van de gemeenschap werd vergroot.
3. Archeologische context van een kind uit Lapedo
Het Leiria Museum deelde dit belangrijke moment in de menselijke geschiedenis, wat leidde tot de creatie van een kaart door de Columbeira gemeenschap, ter ere van hun erfgoed.
4. Artefacten die de relatie tussen land en zee benadrukken
Het PenICEe Municipal Museum Network betrok de gemeenschap bij het maken van marsepeinstukjes geïnspireerd op het lokale erfgoed.
5. Olijfbomen, molens en verhalen
Een uitwisseling tussen de gemeenschappen van Alenquer en Torres Novas resulteerde in een lICEtschildersessie die hun interactie met het erfgoed weerspiegelde.
6. Historische wollen dekens van Minde
De gemeenschap gebruikte marmeren technieken om stoffen te verven, waardoor geografisch verafgelegen maar cultureel dICEtbijgelegen gebieden met elkaar werden verbonden.
7. Fotografie als geheugenregistratie
Het Tomar Center for Photographic Studies faciliteerde een fotografieproject in Mosteiro, waarin de essentie van de gemeenschap werd vastgelegd.
8. Beeldhouwwerk “Camões”
Het Museum en Kunstcentrum van Figueiró dos Vinhos inspireerde de gemeenschap van Cercal om kleisculpturen te maken die culturele culturen voorstellen.
9. Sculptuur “De Pest”
Het Glasmuseum betrok de Fetelaria-gemeenschap bij de creatie van “De wind die uit Sobral waait”, een beeld gemaakt van lokaal verzamelde elementen.
10. Sint Maarten Sculptuur Het Óbidos Museum and Gallery Network inspireerde deelnemers aan Freixianda om “De zon van eenheid is voor iedereen” te maken van graan en maïskaf.
11. Krijgershoofd Sculptuur
Het Raul da Bernarda Museum moedigde de Cabeças-gemeenschap aan om verschillende hoofden van klei te maken en zo hun creativiteit te laten zien.
12. Sculptuur van drie ton in Ateanha
De gemeenschap bouwde een bank met behulp van lokale stenen en 3D-printtechnologie en veranderde zo een dorpsplek in een ontmoetingsplek.
13. Wolindustrie in het Casa do Tempo Museum
Het museum benadrukte het belang van de wolindustrie en bracht de Fanhais-gemeenschap ertoe om hun dennenbossen te delen en de plaatselijke geschiedenis in ere te houden.
Parallel met het creatie- en deelproces werden er voorstellingen gehouden in Musea met Gemeenschappen. Deze voorstellingen hadden als doel verschillende elementen te verenigen: symbolische en materiële, van verschillende plaatsen en tijden, met inbegrip van beeldende kunst, muziek, choreografie en scenische werelden. De bedoeling was om een gedeeld territorium te creëren tussen gemeenschappen, geschiedenissen, materieel en immaterieel erfgoed, en zo een dialoog te bevorderen tussen verschillende culturele elementen. Elke voorstelling, rijk aan eigen verhalen, herinneringen en symboliek, maakte samenwerking mogelijk, versterkte de sociale cohesie en droeg bij aan de duurzame menselijke ontwikkeling van de regio.
Muziekvoorstelling in een van de dorpen, waarbij de gemeenschap, kunstenaars en museummedewerkers die betrokken waren bij het proces, met elkaar in contact werden gebracht. Bron: Screenshot van YouTube-video.
Hoofdstuk 3. Creatie van verhalen en aanpassing
aan digitale communicatieformaten
Proces van contentcreatie
Hoe wordt dit in een digitaal
format gecommuniceerd?
Audiovisueel, multimedia, in kaart brengen.
website, video/audio-platform, sociale
Het initiatief “Museum in het Dorp” is een artistiek en sociaal interventieproject gericht op de oudere bevolking in landelijke en afgelegen gebieden. Het verbindt 13 musea en 13 dorpen uit 26 Portugese gemeenten in een breed netwerk. Het project stimuleert interacties tussen gemeenschappen, museumexperts, kunstenaars en lokale organisaties om cultureel erfgoed te delen en tradities nieuw leven in te blazen.
Eerste ontmoetingen en interpretatie: SAMP-professionals brengen, in samenwerking met lokale leiders en museumdeskundigen, museumvoorwerpen naar de dorpen. Deze eerste ontmoetingen stellen de oudere bewoners in staat om de objecten op een nieuwe manier te interpreteren, te transformeren en te benaderen. De leden van de gemeenschap worden vervolgens uitgenodigd om na te denken over de artefacten en ze te relateren aan hun herinneringen, levenservaringen en lokale kenmerken. Deze reflectie helpt hen om hun immaterieel cultureel erfgoed (ICE) opnieuw te bekijken en te verkennen.
Creatie van een nieuw werk: Het proces culmineert in de creatie van een nieuw werk, ontwikkeld door de ouderen, museumexperts en het SAMP team. Dit nieuwe werk is bedoeld om zowel de individuele bijzonderheden van elke oudere persoon als de collectieve identiteit van hun gemeenschap weer te geven. De voltooide werken worden vervolgens ingehuldigd in de deelnemende musea door middel van een SAMP Performatieve Presentatie, als symbool voor de verbintenis tussen de museuminstelling en de gemeenschap.
Digitale communicatie en verspreiding: Er wordt speciale aandacht besteed aan het documenteren van het hele proces met audiovisuele middelen, het vastleggen van momenten van delen en het produceren van oral history content. Deze inhoud wordt georganiseerd in een uitgebreide digitale ervaring, inclusief afbeeldingen, video’s, audio en documentatie. Deze digitale verhalen worden vervolgens gepresenteerd aan lokale groepen, zodat de impact van het project verder reikt dan de directe deelnemers.
De digitale inhoud wordt verder verspreid via de website en sociale mediaplatforms van het museum, waardoor het bereik van het initiatief wordt vergroot en het cultureel toerisme wordt bevorderd. Deze aanpak bewaart niet alleen het cultureel erfgoed, maar maakt het ook toegankelijk voor een breder publiek en stimuleert een diepere waardering voor de tradities en geschiedenis van de deelnemende gemeenschappen.
Door digitale verhalen te integreren met traditionele culturele praktijken, bewaart en revitaliseert het “Museum in het Dorp”-initiatief op effectieve wijze het lokale erfgoed, terwijl de gemeenschap op een betekenisvolle en participatieve manier wordt betrokken.
Interactieve kaart die een uitgebreide digitale ervaring biedt, inclusief afbeeldingen, video’s, audio en documentatie van de gemeenschappen, musea, co-creatieprocessen en kunstwerken. Bron: Screenshots van de Museum in het dorp website.
3.1. Lokale bevolking
Het project ‘Museum in het dorp’ onderscheidt zich door zijn uitgebreide netwerk van meer dan 90 medewerkers. Het project, dat wordt gepromoot door SAMP – Sociedade Artística Musical dos Pousos, wordt gefinancierd en ondersteund door de gemeenteraad van Leiria, Portugal Inovação Social, het Operationeel Programma Sociale Werkgelegenheid (POISE), Portugal 2020, het Europees Sociaal Fonds (FSE) en het Rede Cultura 2027 (Cultuur 2027 Netwerk). Het werkt ook samen met de Unie van Parochies van Leiria, Pousos, Barreira e Cortes.
Een werkgroep van musea uit het Cultuur 2027 Netwerk, bestaande uit vertegenwoordigers van regionale instellingen, selecteerde de 13 dorpen en 13 betrokken musea. Deze groep, die bekend is met de lokale sociale en culturele realiteit, bestond uit vertegenwoordigers van musea in 26 gemeenten, parochieraden, verenigingen en andere partners.
SAMP coördineerde het project met een multidisciplinair team, bestaande uit professionals op het gebied van muziek, artistieke leiding, community art, acteren, communicatie, logistiek, financiën, museologie, sociologie, sociale psychologie, grafisch ontwerp en productie. Dit team bepaalde, in samenwerking met de leden van de gemeenschap, de rollen en acties van het project aan de hand van een participatieve methodologie die de nadruk legde op dialoog, luisteren, inclusiviteit en horizontaal beheer.
De betrokkenheid van de gemeenschap was actief en creatief: bewoners namen deel aan sessies en evaluatiebijeenkomsten, droegen bij aan de besluitvorming en pasten waar nodig initiatieven aan. De leidende principes van “zijn met” en “creëren met” bevorderen relaties, vertrouwen en gezamenlijke creatie, wat de impact van het project vergroot en zorgt voor een betekenisvolle betrokkenheid van alle deelnemers.
Leden van de gemeenschap die betrokken zijn bij het project “Museum in het dorp”. Bron: SAMP/Museu na Aldeia.
Hoofdstuk 4. Publiek en methodologieën
Doelgroep: Lokale gemeenschap
Bereik:
Laag
Gemiddeld
Hoog
Doel van het delen van de verhalen:
Tradities behouden
Sociale cohesie
Frequentie: Punctuele activiteit.
Het project is via verschillende kanalen verspreid, waardoor een groot bereik en een grote impact is gegarandeerd.
Website en handboek voor verspreiding: Gedetailleerde informatie is beschikbaar op de website van het project en in het Dissemination Handbook. In deze publicatie worden de methodologieën, ervaringen en strategieën van het project vastgelegd en gedeeld, met richtlijnen voor herhaling of aanpassing door andere entiteiten in verschillende contexten.
Media-aandacht: Verschillende media, waaronder televisie, radio en kranten, hebben verslag gedaan op lokaal en nationaal niveau. Zowel fysieke als digitale formats zijn gebruikt om de verhalen en tradities van de deelnemende dorpen te delen.
Publicaties: Er zijn inspanningen geleverd om wetenschappelijke en culturele artikelen over het project te publiceren. Tot nu toe is er één artikel gepubliceerd en een ander artikel is onlangs ingediend voor publicatie.
Presentatie evenementen: Het project is gepromoot op conferenties, congressen en andere nationale en internationale evenementen. SAMP heeft deelgenomen door uitnodigingen en door het indienen van mededelingen voor peer review.
Documentaire: Een documentaire vertelt het hele werkproces, focust op de verschillende fasen van het project en belICEt de betrokkenheid van musea, dorpen, kunstenaars en technici. De documentaire is online beschikbaar.
Virtueel museum: Het virtuele museum dient als een getuigenis en herinnering van het project en stelt gebruikers in staat om kunstwerken en musea te verkennen en zich bezig te houden met verhalen en ervaringen. Het bevat ook virtual reality-elementen om de gebruikerservaring te verbeteren.
Catalogus van de tentoonstelling: De catalogus, beschikbaar in zowel digitaal als fysiek formaat, toont beelden en museumstukken en deelt de doorleefde ervaringen van het project.
Reizende tentoonstelling: Deze tentoonstelling, getiteld “Aan de andere kant van de lijn”, is bedoeld om de erfenis van het project voort te zetten, nieuwe relaties en partnerschappen aan te moedigen en tegelijkertijd het gezamenlijke werk en de culturele nabijheid van het hele gebied te eren.
Hoofdstuk 5. Innovatieve aspecten
Het project “Museum in het dorp” heeft alom erkenning gekregen voor zijn innovatieve betrokkenheid bij de gemeenschap, met name tijdens de COVID-19 pandemie. Het initiatief won de categorie ‘Burgerbetrokkenheid en Bewustwording’ bij de European Heritage Awards / Europa Nostra Awards in 2022. Deze prijs zet projecten in de schijnwerpers die cultureel erfgoed gebruiken om sociale cohesie, inclusie, dialoog en begrip te bevorderen, terwijl ze een gevoel van saamhorigheid stimuleren en diversiteit vieren.
“De verscheidenheid en afstemming van de activiteiten op elke deelnemende doelgroep maakt het Museum in het Dorp-project heel bijzonder. Door in te spelen op de specifieke behoeften en interesses van zowel jongeren als ouderen, hebben ze gezorgd voor een grotere en significantere impact. Het project toont ook overtuigend de duidelijke relatie aan tussen cultureel erfgoed en welzijn,” aldus de jury van de Europa Nostra Awards.
Daarnaast won het project de APOM 2021 Awards in de categorie ‘Innovatie en Creativiteit’, die creatieve projecten in verschillende museumactiviteiten bekroont, van onderzoek en conservering tot tentoonstellingen en cultureel bereik. Het kreeg ook een eervolle vermelding in de categorie “Onderwijs en cultureel bemiddelingsproject”.
Bovendien werd het project op de III Conferentie over Psychosociale Interventie in de Gemeenschap bekroond voor zijn werk in de strijd tegen sociaal isolement en eenzaamheid onder ouderen door middel van kunst en cultuur. Het kreeg ook een eervolle vermelding voor zijn onderzoek naar eenzaamheid en geestelijke gezondheid bij ouderen tijdens de pandemie.
Het innovatieve gebruik van digitale inhoud versterkt de impact van het project nog meer, omdat gebruikers het virtuele museum kunnen verkennen, interactieve verhalen kunnen vertellen en toegang krijgen tot rijke multimedia-inhoud, waardoor de algehele culturele ervaring wordt verbeterd. De digitale ervaring op de website van het project biedt een uitgebreid overzicht van het initiatief, met audiovisuele collecties, mondelinge verhalen, afbeeldingen, video’s en documentatie. Deze digitale opslagplaats bewaart niet alleen de resultaten van het project, maar maakt ze ook toegankelijk voor een breder publiek, waardoor cultureel toerisme wordt bevorderd en het erfgoed van de gemeenschap een lange levensduur krijgt.
Door traditionele culturele praktijken te integreren met moderne technieken voor het vertellen van digitale verhalen, overbrugt het project “Museum in het Dorp” op effectieve wijze de kloof tussen generaties, waardoor een diepere band met cultureel erfgoed wordt bevorderd en tegelijkertijd hedendaagse sociale kwesties worden aangepakt.
Hoofdstuk 6. Impact
Effect op toerisme:
Laag
Gemiddeld
Hoog
Impact op lokale duurzame ontwikkeling:
SDG3. Gezondheid en welzijn
SDG4. Kwaliteitsonderwijs
SDG9. Industrie, innovatie en infrastructuur
SDG17. Asociaciones para los SDG
Het project “Museum in het dorp” vergde veel inspanningen: er werden 226 sessies met gemeenschappen gehouden, meer dan 30 kunstenaars werden gemobiliseerd en er waren meer dan 90 partners bij betrokken. Het bereikte meer dan 780 mensen, waaronder 273 actieve deelnemers uit de gemeenschap. Deze collectieve inspanning had tot doel geïsoleerde gemeenschappen in contact te brengen met musea, het gebied nieuw leven in te blazen en ontmoetingen te bevorderen.
De impact van het project op onderwijs, culturele bemiddeling en de bestrijding van sociaal isolement onder ouderen blijkt duidelijk uit de activiteitenverslagen:
92% van de deelnemers vond dat het project hun welzijn verbeterde.
94% was van mening dat het project cruciaal was bij het voorkomen van gevoelens van eenzaamheid en isolement.
83% vond dat het de relaties tussen buurtbewoners bevorderde.
Het initiatief activeerde met succes immaterieel cultureel erfgoed (ICE) door het bewustzijn te vergroten en ontmoetingen tussen dorpsbewoners en projectpartners te vergemakkelijken. Dit versterkte de sociale cohesie in geïsoleerde plattelandsgebieden met beperkte culturele toegang. De 13 betrokken dorpen kregen meer zichtbaarheid en werden bezocht door projectdeelnemers, partners, regionale media en cultuurtoeristen. Voor de 13 musea vergrootte het de toegankelijkheid en betrokkenheid aanzienlijk.
Het project bevorderde intergemeentelijke samenwerking tussen musea, gemeenten, parochieraden, lokale verenigingen en SAMP. Deze netwerkbenadering bracht cultuurprofessionals, kunstenaars, technici, politici en lokale autoriteiten samen, ontwikkelde een sociaal-culturele mobilisatiemethodologie en genereerde gemeenschapswaarden.
Het project, een innovatief antwoord op sociaal isolement onder ouderen, creëerde een model en interventiemiddelen die in andere contexten kunnen worden overgenomen. Het benadrukte de relatie tussen culturele en sociale componenten door middel van artistieke praktijken, met mogelijke implicaties voor het herontwerpen van lokaal overheidsbeleid.
Het project legde ook de nadruk op digitale inhoud en documenteerde het hele proces met audiovisuele middelen. Dit omvatte het vastleggen van momenten van delen, het produceren van oral history-inhoud en het creëren van een digitale ervaring met afbeeldingen, video’s, audio en documentatie. Deze inhoud werd gedeeld met lokale groepen en verspreid via de website en sociale media van het museum, waardoor het bereik van het project werd vergroot en het cultureel toerisme werd bevorderd.
