1. VN-Agenda 2030 en SDG's: concepten van duurzaamheid en voorbeelden van duurzame praktijken in gemeenschappen
De Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling, die in 2015 door alle lidstaten van de Verenigde Naties is aangenomen, is een universele oproep tot actie om een einde te maken aan armoede, de planeet te beschermen en ervoor te zorgen dat alle mensen in 2030 vrede en welvaart genieten. De agenda is gebaseerd op 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), ondersteund door 169 specifieke doelstellingen.
Hoewel de SDG’s een mondiaal karakter hebben, hangt het succes ervan van lokale maatregelen af. Toerisme draagt bij aan vooruitgang op meerdere gebieden en wordt expliciet genoemd in drie SDG’s: doelstellingen 8, 12 en 14.
SDG 8: Waardig werk en economische groei: Toerisme is een belangrijke mondiale economische motor die banen, inkomsten en ondernemerskansen genereert.
SDG 12: Verantwoorde consumptie en productie: Toerisme stimuleert een meer bewuste omgang met hulpbronnen, zowel door aanbieders als consumenten.
SDG 14: Leven onder water: Kust- en maritiem toerisme is nauw verbonden met de gezondheid van oceanen en mariene ecosystemen. Door het mariene leven te beschermen, kunnen kustgemeenschappen blijven vertrouwen op deze ecosystemen voor voedsel, toerisme en culturele identiteit.
Denk nu eens aan je eigen stad – er is vast wel een voorbeeld te vinden van hoe toerisme helpt om immaterieel cultureel erfgoed onder de aandacht te brengen. Enkele voorbeelden zijn: festivals, folklore, handwerk en traditionele gerechten. Bezoekers nemen deel aan authentieke ervaringen, terwijl de lokale bevolking profiteert van nieuwe banen en de mogelijkheid om tradities door te geven (ondersteunt SDG’s 8, 11, 12).
Bedenk of er ook een voorbeeld is dat een digitaal element bevat. Bijvoorbeeld: digitale platforms om verhalen te delen, toeristische producten te promoten en handgemaakte artikelen wereldwijd te verkopen. Dit vergroot de zichtbaarheid, breidt markten uit en stimuleert digitale inclusie (SDG’s 9, 10, 17).
2. Duurzame ontwikkeling en plattelandsgemeenschappen. Relatie tussen lokale culturele praktijken en duurzaamheid
Duurzame ontwikkeling, zoals gedefinieerd in het Brundtland-rapport (1987), is “ontwikkeling die voorziet in de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen”.
Zoals je in deze definitie kunt zien, moet duurzame ontwikkeling diep geworteld zijn in de lokale context. Cultureel toerisme en de productie van traditionele ambachten of regionale voedingsmiddelen openen nieuwe economische mogelijkheden die de inkomstenbronnen op het platteland diversifiëren. Deze sectoren zijn vaak afhankelijk van kleinschalige activiteiten met een lage impact die beter verenigbaar zijn met duurzame ontwikkeling.
Effectieve plattelandsontwikkeling vereist sectoroverschrijdende partnerschappen: tussen overheidsinstanties, particuliere bedrijven, het maatschappelijk middenveld en de bewoners zelf. Bovendien zorgt samenwerking tussen generaties ervoor dat traditionele kennis behouden blijft en dat innovatieve ideeën en technologieën van jongeren worden omarmd. Deze inclusiviteit bevordert ook het lokale eigenaarschap van initiatieven, waardoor projecten duurzamer en impactvoller worden. .
Mensen op het platteland hebben in het algemeen meer kans om sterke banden met hun buren te smeden en een gemeenschapsgevoel op te bouwen. Daarom is het cruciaal om ruimtes en mechanismen voor dialoog en netwerken te creëren. Dit kunnen coöperatieve platforms, lokale ontwikkelingsgroepen, regionale erfgoedallianties en digitale gemeenschappen zijn. Het bevorderen van communicatie tussen belanghebbenden op het platteland helpt sociaal isolement te doorbreken, stimuleert samenwerking en stemt inspanningen af op gezamenlijke doelen.
Innovatie gaat niet alleen over technologie, maar ook over het vinden van creatieve manieren om traditionele praktijken aan te passen aan de huidige realiteit. Innovatie ontstaat vaak op het snijvlak van cultureel erfgoed en digitale hulpmiddelen. Door culturele kennis te integreren met technologie kunnen gemeenschappen een duurzame levensstijl, geworteld in traditionele wijsheid, in stand houden en bevorderen. Initiatieven zoals digitale storytelling, online marktplaatsen, virtuele culturele rondleidingen en erfgoededucatie op afstand stellen plattelandsgemeenschappen in staat om hun identiteit met de wereld te delen.
3. Integratie met de lokale economie. Hoe cultureel toerisme de plattelandsontwikkeling kan stimuleren.
Cultureel toerisme biedt plattelandsgebieden een manier om hun economie te diversifiëren. Het vervangt het bestaande plattelandsbestaan niet, maar vult deze aan door culturele expressie te integreren in toeristische ervaringen. Boeren, ambachtslieden en dragers van tradities worden onderdeel van een bredere waardeketen die inspeelt op de interesses van cultureel nieuwsgierige reizigers. Het openen van accommodaties zoals pensions, homestays of eco-lodges, evenals aanvullende diensten zoals catering, vervoer, rondleidingen en de productie van souvenirs, kan een lokale toeristische economie creëren die ondernemerschap stimuleert en banen op verschillende vaardigheidsniveaus creëert.
Een van de onderscheidende kenmerken van cultureel toerisme is het potentieel om lokale samenwerking te stimuleren. Door samen te werken – als toeristische dienstverleners, gastheren, artiesten of producenten – creëren leden van de gemeenschap gezamenlijk economische en sociale waarde, wat een meer rechtvaardige ontwikkeling bevordert. Leden van de gemeenschap kunnen rollen vinden die aansluiten bij hun vaardigheden en interesses, wat de inclusiviteit en cohesie vergroot.
Een van de meest urgente uitdagingen in de plattelandsontwikkeling is de migratie van jongeren. In het kader van cultureel toerisme kunnen jonge ondernemers kansen vinden in digitale marketing, rondleidingen, evenementenplanning of agrotoerisme, terwijl ze ook de mogelijkheid hebben om te werken aan duurzame bedrijven die hun erfgoed erkennen.
Culturele toeristen zijn vaak enthousiaste consumenten van lokale producten, of het nu gaat om ambachtelijke producten, zelfgemaakte conserven, traditionele graansoorten of regionale wijnen. Door deze producten onder de aandacht te brengen in het toeristische aanbod, kunnen lokale boeren en producenten toegang krijgen tot nieuwe markten en hun klantenbestand uitbreiden. Dit kan onder meer door directe verkoop aan bezoekers, deelname aan boerenmarkten of samenwerking met restaurants en accommodatieverstrekkers.