3. Raíces: Empowerment van gemeenschapsverhalen door middel van collaboratieve kunst

Hoofdstuk 1. Inleiding

1.1. Algemene informatie

Naam van het initiatief: “Raíces”

Locatie: Alcaudete, Jaén, Andalusië, Spanje

Naam promotor: Universiteit van Jaén, Master in onderzoek en esthetisch onderwijs: Kunst, Muziek en Ontwerp

Soort entiteit: Universiteit

Eigendom: Openbaar

Contactgegevens en communicatiegegevens:

“Raíces” is een onderzoeksproject geïnitieerd door de masteropleiding Onderzoek en Esthetische Vorming aan de Universiteit van Jaén (Spanje). Het project wordt geleid door een werkgroep van zes studenten: Helena Bueno González, Jessica Buitrago Martínez, Carmen Rojas Mesa, Azahara Sánchez Lozano, María de la Sierra Torres Medina en María de las Mercedes Torres Muril.

Het project vond plaats in Alcaudete, een stad in de provincie Jaén met ongeveer 10.000 inwoners. De onderzoeksgroep werkte samen met de Fuente Zaide Buurtvereniging om de levensverhalen van haar leden te versterken. Het doel was om bewoners te helpen veerkracht op te bouwen door hun afkomst, verhalen, herinneringen en lokaal vakmanschap te onderzoeken.

Deze persoonlijke verhalen en die van de gemeenschap werden vervolgens omgezet in een digitaal format, met als hoogtepunt een documentairevideo die de hele samenwerking tussen de masterstudenten en de bewoners van Alcaudete vastlegt. De documentaire geeft een gedetailleerde kroniek van de ontwikkeling van het project en benadrukt de culturele en historische betekenis van de verhalen en het vakmanschap van de gemeenschap.

Een gemeenschap die betrokken is bij het project deelt traditioneel ambachtelijk weefwerk. Bron: Screenshot van Youtube

1.2. Informatie over het initiatief

1.3. Opleiding

Hoofdstuk 2. Beschrijving van de betrokken ICE

ICE Type:

Traditioneel vakmanschap

Tradities en uitdrukkingen die generaties lang zijn doorgegeven

ICE Erkenning:

Betrokkenheid van de gemeenschap bij de identificatie en het beheer van de ICE:

Het ‘Raíces’-project richt zich op twee belangrijke gebieden van immaterieel cultureel erfgoed (ICE): levensverhalen en traditioneel vakmanschap. Het eerste aspect van het ICE betreft de levensverhalen van individuen binnen de gemeenschap. Deze verhalen, vastgelegd in de documentairevideo, gaan over een breed scala aan onderwerpen, waaronder de afkomst van de bewoners, de geschiedenis van het dorp, werkmethoden, landbouw en olijventeelt. Daarnaast bevat het project populaire liedjes die deel uitmaken van de culturele expressie van de gemeenschap. Deze verhalen en liederen vormen een rijk tapijt van het collectieve geheugen van de gemeenschap en benadrukken hun manier van leven en de sociaal-culturele context waarin ze leven.

Het tweede aspect richt zich op de tradities van vakmanschap. Tijdens het project besloten de leden van de gemeenschap om een kunstwerk te maken dat hun verhalen samenvatte. Ze gebruikten traditionele naaitechnieken zoals haken, breien, kruissteken en espartogras vlechten. Deze technieken, die al generaties lang worden doorgegeven, maken integraal deel uit van het immateriële erfgoed van vakmanschap in de landelijke gebieden van Zuid-Spanje. Door deze methoden te gebruiken, behielden de leden van de gemeenschap niet alleen hun vaardigheden, maar verwerkten ze ook hun persoonlijke en gemeenschappelijke verhalen in het kunstwerk.

De historische en culturele waarde van deze ICE is aanzienlijk. Het biedt een venster op het dagelijkse leven, de praktijken en tradities van de gemeenschap en biedt inzicht in hun historische context en culturele identiteit. Dit erfgoed bevordert een gevoel van saamhorigheid en continuïteit en verbindt de huidige generaties met hun voorouders.

De identificatie en het behoud van deze ICE werden bereikt door een participatieve aanpak. Het project werd gedreven door de inbreng van de gemeenschap, waarbij leden actief hun verhalen en vakmanschap bijdroegen. De gezamenlijke creatie van het kunstwerk en de productie van de documentaire video zorgden ervoor dat de ICE nauwkeurig werd weergegeven en bewaard voor toekomstige generaties.

Traditioneel ambachtelijk weefwerk. Bron: Screenshot van Youtube

Workshop met experts in espartovakmanschap. Bron: Screenshot van YouTube

Hoofdstuk 3. Creatie van verhalen en aanpassing aan digitale communicatieformaten

Proces van contentcreatie

Hoe wordt dit in een digitaal format gecommuniceerd?

Tijdens het project zagen we twee verschillende rollen: de storytelling werd geleid door leden van de buurtvereniging ‘Fuente Zaide’, terwijl de universitaire onderzoekers verantwoordelijk waren voor de audiovisuele productie. Beide groepen werkten echter nauw samen aan het creëren van het kunstwerk, wat een rijke uitwisseling van vaardigheden en ervaringen mogelijk maakte.

Door deze samenwerking konden de studenten het lokale vakmanschap uit de eerste hand ervaren en kregen ze een beter begrip van het culturele erfgoed van de gemeenschap. De buurtbewoners deelden hun verhalen en traditionele technieken, die de studenten vervolgens vastlegden via digitale media. Dit proces zorgde ervoor dat de verhalen niet alleen bewaard bleven, maar ook werden aangepast in een format dat toegankelijk is voor een breder publiek.

Door samen te werken combineerden de leden van de gemeenschap en de onderzoekers op effectieve wijze traditionele verhalen vertellen met moderne digitale hulpmiddelen, waardoor een samenhangend en boeiend verhaal ontstond dat het lokale erfgoed eer aandoet. Deze gezamenlijke aanpak verrijkte het project, waardoor de uiteindelijke documentaire een krachtige representatie werd van het immateriële culturele erfgoed van de gemeenschap.

Laatste kunstwerk. Bron: Screenshot van YouTube

3.1. Lokale bevolking

Tijdens de audiovisuele productiefase van ‘Raíces’ speelde de lokale bevolking een cruciale, maar passieve rol met betrekking tot het gebruik van digitale hulpmiddelen die werden beheerd door de universitaire onderzoekers. Leden van de gemeenschap dienden voornamelijk als geïnterviewden en informanten, en werden in feite de vertellers van het project. Hun bijdragen waren van vitaal belang bij het leveren van de verhalen en de culturele context die nodig waren voor de documentaire.

Daarnaast werden lokale ambachtslieden bij het project betrokken, vooral degenen die bedreven zijn in het werken met espartogras. Deze ambachtslieden gaven praktische training aan alle deelnemers en deelden hun expertise in traditioneel vakmanschap. Deze betrokkenheid verrijkte niet alleen de inhoud van het project, maar bevorderde ook een diepere band tussen de deelnemers en het erfgoed van de gemeenschap.

Door de verhalen van de lokale bevolking te combineren met de technische vaardigheden van de onderzoekers, zorgde ‘Raíces’ ervoor dat het immateriële culturele erfgoed van de gemeenschap authentiek werd weergegeven en bewaard. Deze gezamenlijke aanpak benadrukte het belang van zowel traditionele kennis als moderne digitale hulpmiddelen bij het beschermen van cultureel erfgoed. De actieve deelname van de leden van de gemeenschap aan het vertellen van verhalen en het trainen in vakmanschap onderstreepte hun integrale rol in het succes van het project en bevorderde een gevoel van eigenaarschap en trots op hun culturele erfenis.

Hoofdstuk 4. Publiek en methodologieën

Doelgroep: Lokale gemeenschap, onderzoekers/professionals op het gebied van cultureel erfgoed.

Bereik:

Doel van het delen van de verhalen:

Tradities behouden

Sociale cohesie

Frequentie: Punctuele activiteit.

De verspreiding van de audiovisuele productie ‘Raíces’ was aanvankelijk beperkt: de documentaire werd alleen geüpload naar YouTube. Ondanks deze bescheiden online aanwezigheid kregen zowel het resulterende kunstwerk als de documentaire een bredere bekendheid via tentoonstellingen. Deze werken waren te zien in drie tentoonstellingen in Spanje en één in Italië.

Ze werden met name tentoongesteld in het Francisco Fernández Contemporary Art Center in Torreblascopedro (Jaén), het oude San Juan de Dios ziekenhuis in Jaén, het Casa de la Cultura in Alcaudete (Jaén) en op de Tempio del Futuro Perduto tentoonstelling in Milaan. Deze internationale en nationale aandacht heeft het bereik van het project aanzienlijk vergroot.

Daarnaast werd een catalogus van de tentoonstellingen gepubliceerd in zowel gedrukte als digitale vorm. Deze catalogus, verrijkt met foto’s, vertelt over het proces van het project en biedt een visuele reis door de ontwikkeling ervan. Deze combinatie van fysieke tentoonstellingen en digitale documentatie zorgde ervoor dat het project een divers publiek bereikte en het immateriële culturele erfgoed dat het wilde behouden, promootte.

Catalogus van de tentoonstellingen. Bron: Projectmanagers van Raíces

Hoofdstuk 5. Innovatieve aspecten

Het project ‘Raíces‘ onderscheidt zich door zijn innovatieve aanpak voor het behoud en de promotie van het immateriële culturele erfgoed van plattelandsgebieden, dat momenteel dreigt te verdwijnen. Zoals Mercedes in het interview benadrukt: “De globalisering van de markt brengt ernstige schade toe aan de lokale handel en vooral aan het vakmanschap.” Dit project pakt dit probleem aan door de broodnodige zichtbaarheid te geven aan deze bedreigde tradities en ambachten.

Een van de belangrijkste vernieuwende aspecten is het potentieel van het project om door publieke instellingen te worden overgenomen voor meer doorlopende activiteiten, waardoor een duurzame zichtbaarheid en verspreiding van landelijk erfgoed wordt gegarandeerd. De methodologie van het project, gebruikt door onderzoekers van de Master in Onderzoek en Esthetische Vorming aan de Universiteit van Jaén, is ook opmerkelijk. Door hun werk uit te breiden tot buiten de universiteitscampus en rechtstreeks samen te werken met plattelandsgemeenschappen, spelen de onderzoekers effectief in op lokale behoeften.

De gezamenlijke aanpak van de onderzoekers bestaat uit het gebruik van artistieke praktijken om de ontwikkeling van de gemeenschap te stimuleren en het lokale erfgoed te verbeteren. Dit houdt niet alleen traditionele ambachten en verhalen in stand, maar geeft de gemeenschap ook meer macht door hen rechtstreeks bij het proces te betrekken. Een dergelijke aanpak zorgt ervoor dat het culturele erfgoed van de gemeenschap niet alleen wordt gedocumenteerd, maar ook actief nieuw leven wordt ingeblazen en wordt gevierd.

In het algemeen illustreert het project hoe academische instellingen een cruciale rol kunnen spelen in het behoud van immaterieel cultureel erfgoed door samen te werken met lokale gemeenschappen en innovatieve, collaboratieve methodologieën te gebruiken.

Hoofdstuk 6. Impact

Effect op toerisme:

Impact op lokale duurzame ontwikkeling:

SDG5. Gendergelijkheid

SDG11. Duurzame steden en gemeenschappen

Het ‘Raíces‘-project heeft een diepgaande impact gehad door het proces van sociale bemiddeling dat werd uitgevoerd door universitaire onderzoekers en de empowerment die het bood aan de gemeenschap door middel van hun eigen verhalen. De geïnterviewden vermeldden vaak dat het project het gevoel van eigenwaarde van de groep aanzienlijk had versterkt en dat de deelname na verloop van tijd toenam. Aanvankelijk waren er 10 leden van de buurtvereniging bij het project betrokken, maar uiteindelijk verdubbelde dit aantal, wat het positieve effect van het project op de betrokkenheid en het welzijn van de gemeenschap benadrukt.

De documentaire die als onderdeel van het project is geproduceerd, speelt een cruciale rol in het vergemakkelijken van de veerkracht en aanpassing van lokaal erfgoed en verhalen aan een digitaal videoformaat. Dit helpt niet alleen bij het behoud en de verspreiding van immaterieel cultureel erfgoed, maar heeft ook het potentieel om toerisme aan te trekken. Hoewel de precieze toeristische impact nog moet worden bepaald, suggereert de innovatieve aanpak van het project dat het zeer voordelig kan zijn als het wordt opgepakt door een specialist in de toeristische sector.

In het algemeen laat ‘Raíces‘ zien hoe partnerschappen tussen de academische wereld en de gemeenschap het behoud van cultureel erfgoed kunnen verbeteren, de ontwikkeling van gemeenschappen kunnen bevorderen en mogelijk lokale economieën kunnen stimuleren door toerisme. Het succes van het project onderstreept het belang van het versterken van lokale gemeenschappen en het aanpassen van traditionele verhalen aan moderne digitale formats voor een groter bereik en een grotere impact.